İlk Çağlardan Günümüze Abhazya Tarihi

Şamba Mümtaz Demiröz’ün anısına…

Türkçe Yayın Editörünün Notu

Bu kitap Abhazya’nın önde gelen tarihçileri, arkeologları, etnografları, folklor uzmanları, dilbilimcilerı, edebiyat araştırmacıları ve sanat tarihçileri tarafından ortak yazılmıştır. Yazarlar kendi uzmanlık alanlarıyla ilgili bölümleri kaleme almış ve bu yazılar yetkin editörlerin titiz çalışmasıyla bütünleştirilmiştir. Kitabın ilk baskısı 1991’de (Rusça olarak) Sohum’da yapılmış, daha sonra, kitabın iki editör-yazarı (Stanislav Lakoba ve Oleg Bgajba) tarafından gözden geçirilerek ve güncellenerek 2007’de aynı adla yeniden basılmıştır. Okumakta olduğunuz bu Türkçe baskı, başeditör S. Lakoba’nın önerileri doğrultusunda, sözü edilen her iki kitaptan da faydalanılarak hazırlanmıştır.

Kitapta, Abhazya’nın ve Abhazların tarihi (ilk çağlardan günümüze toplumsal, kültürel ve siyasal gelişim süreci), çevre coğrafyadaki halklarla ve siyasal-kültürel merkezlerle karşılıklı ilişkilerini de kapsayan çokyönlü bir bütünsellik içinde anlatılmaktadır. Bu yönüyle, Kafkasya tarihinin de bir özeti gibidir.

Bu kitap bir yanıyla da Abhazya’nın ve Abhaz halkının tarih boyunca uğradığı haksızlıklara karşı bir manifestodur. Abhazya’nın bağımsızlık mücadelesinin siyasi ve hukuki bakımdan ne kadar haklı temellere dayandığını, kazanılmış olan bağımsızlığın ne kadar hakedilmiş olduğunu, tarihi gerçekler ışığında anlatır. Abhazya’yı ve Abhaz halkını tanımak isteyenler için değerli bir kaynak olacağına inanıyoruz.

* * *

Abhazya’nın ve Abhazların tarihi inişli-çıkışlı, uzun ve zorlu bir yolculuktur. Bunda, kendi özgün koşullarından ziyade yakın ve uzak çevre dinamikleri rol oynamıştır. Çevresinde, sürekli genişlemek isteyen siyasal ve kültürel güç merkezlerinin bulunması, Abhazya’nın ve Abhaz halkının kaderine büyük ölçüde hükmetmiştir. Rekabetin her daim ölümcül olduğu bu coğrafyada askeri-siyasi-diplomatik beceri göstererek varlığını çağlar boyunca sürdürebilmek, yıkıcı saldırılara ve istilalara (Pers, Bizans, Arap, Moğol, Osmanlı, Rus, Gürcü vb.) karşı ayakta kalmak, yokoluşun sınırlarında yeniden ve yeniden küllerinden doğmak… Abhazya ve Abhaz halkı tarihin en çetin sınavlarından geçerek, her koşulda özgürlük ve bağımsızlık ruhuna tutunarak bugünlere ulaştı. Bu, boyun eğmemenin, direnmenin ve başarmanın destanıdır.

Kitap, 150 yıldır anavatanından uzak ve tarihinden kopuk olarak diyasporada yaşayan bizlere “ana kaynağı yeniden keşfetmek” üzere çok değerli bilgiler sunmaktadır. Bize, tarihimizin 21 Mayıs 1864’le simgelenen sürgün sonrasından ibaret “küçük bir su birikintisi” olmadığını, binyıllarca derinliğe ve genişliğe sahip “büyük bir denizin” bileşeni olduğumuzu hatırlatır.

* * *

Bu kitapta bir kez daha ifadesini bulduğu üzere, Abhazların tarih yolculuğu, aynı kökten geldikleri Adigelerle ve diğer kardeş Kuzey Kafkas halklarıyla omuz omuza olmuştur. Bu birliktelik, özellikle son birkaç yüzyılda, Abhazya açısından “olmazsa olmaz” bir nitelik kazanmıştır. 1992/1993’de Gürcistan’ın saldırısıyla başlayan savaşta Adigelerin ve diğer kardeş hakların Abhazlara “teklifsiz desteği”ni hepimiz biliriz. Bu kitap sayesinde ise, ayniyle vaki örneklerin tarih boyunca defalarca yaşandığını öğreniriz.

Yanısıra, tarihe “Kafkas Savaşları” ya da “Rus-Kafkas Savaşları” olarak geçen ve Abhaz-Adige nüfusunun büyük çoğunluğunun, Ubıh nüfusunun ise tamamının sürgünüyle sonuçlanan uzun yıkıcı süreç, bu kitapta kapsamlı olarak ele alınmıştır. Kuzey Kafkas halklarının Rus, Osmanlı, İngiliz imparatorluklarının Kafkasya üzerindeki güç oyunlarına nasıl kurban edildiği, ayrıntılarıyla anlatılmaktadır.

“Abhazya Tarihi” bize, bugün için çıkaracağımız pekçok ders sunmaktadır.

* * *

Son notumuz ise terminelojiyle ilgilidir. Abhazya ve çevre coğrafyası pekçok halkın içiçe, pekçok dilin (ve farklı lehçenin) birarada yaşadığı bir bölgedir. Geçmişte olduğu gibi günümüzde de isimler, terimler ve tanımlar üzerinde, hem anlatımda hem yazımda farklılıklar bulunmaktadır. Özellikle eski yer adlarının yazımı, bölge ve siyasi yapıların adlandırılması, Rusça ve Abhazca terimlerin ve isimlerin Türkçe yazımı vb. pekçok sorun mevcuttur. Biz

mümkün olduğunca kitabın orjinaline sadık kaldık, kimi zaman çoğunlukla kabul gören yazım dilini kullandık, bazen de kişisel tercihte bulunduk. Olası eksiklerimiz ve yanlışlarımız için peşinen özür diliyoruz.

* * *

Yıllara yayılan uzun ve meşekkatli bir çeviri serüveni yaşadık. Ard arda üç ayrı çevirmenden aldığımız başarısız sonuçlar umudumuzu kırmışken sevgili dostumuz Uğur Yağanoğlu imdadımıza yetişti, “Mümtaz Şamba’nın hatırına” deyip kolları sıvadı ve kitabı baştan sona yeniden çevirdi. Bu kitabın basılabilmesini ona borçluyuzç

Türkçe yayın editörü olarak “gözden geçirme, düzeltme ve düzenleme” görevimizi, kitabın aslına halel getirmemek koşuluyla bir adım ileri götürdük; zaman zaman tamamlayıcı dipnotlar çıkardık, 2007’den sonrası için kısa ekler yaptık ve kitabın sonunda yer alan kronolojiyi genişlettik. Kitabın bilgimize ve bilincimize katkı sağlamasını diliyoruz.

Sezai Babakuş

İçindekiler

• Türkçe Yayın Editörü’nün Notu

• Önsöz

• Abhaz Halkının Kökenleri

1. Abhazya Topraklarında İlkel Toplum ve Sosyal Sınıf Oluşumu

   • Taş Devri Avcıları Ve Toplayıcıları, Abhazya’nın En Eski Çiftçileri ve Hayvan Yetiştiricileri, Heniohlar Ülkesi, Roma-Bizans Dönemindeki Eski Abhaz Kavimleri

2. Kısım Feodalizm Dönemindeki Abhazya

   • Abhaz Krallığı, Bagratidler Krallığı, El Ayası İşareti Altında, Abhaz Prensliği ve Osmanlı İmparatorluğu, Eski ve Orta Çağ Abhazya’sının Kültürü, Çift Başlı Kartal ve Gelenekler Ülkesi Abhazya, Abhazya Uluslararası İlişkiler Sisteminde

3. Kısım: 20. Yüzyıl Kavşağında Abhazya (1800’lerin Sonu ve 1900’lerin Başı)

   • Abhazya’nın Yeni Özellikleri, Rusya’daki Birinci Devrim Yıllarında Abhazya, Çarlık Politikasının Yeniden Şekillenmesi, 19.Yüzyılda ve 20.Yüzyıl Başlarında Abhazya Kültürü, Muhaceretteki Abhazlar, 1917-1921 Yılları Arasındaki Abhazya

4. Kısım: Sovyet Döneminde Abhazya

   • Abhazya Kapitalizmden Sosyalizme Geçiş Döneminde Sosyalist Toplumun Temellerinin Atılması (1921-1941), “Büyük Vatan Savaşı” (2.Dünya Savaşı) Yıllarında Abhazya (1941-1945), 1946-1960 Yıllarındaki Abhazya, Sovyetler Döneminde Abhaz Kültürü

5. Kısım: Yakın Zamanda Abhazya (1900’lerin Sonundan, Günümüze…)

   • Abhazya’nın Bağımsızlık Mücadelesi ve Vatan Savaşı, Bağımsız Abhazya’nın İnşası

• Özet

• Kronoloji

Kitabı okumak için ilgili bölüm başlığını tıklayınız.

Künyesi

ABHAZYA TARİHİ
Orijinal (Rusça) Adı: ИCTOPИЯ AБХAЗИИ
Orijinal (Rusça) Basım: Sohum/Abhazya, 1991 ve 2007
Editörler: Dr.Stanislav Lakoba (başeditör), Prof.Dr.Yuri Voronov, Prof.Dr.Bacgur Sagaria, Dr.Temur Açugba, Dr.Oleg Bgajba, Dr. Vitali Butba, Ruslan Gojba, Roza Şamba.
Katkı Verenler: Dr.Yuri Ançabadze, Dr.Sergey Şamba.
Yazarlar (alfabetik): Prof.Dr.Aleksey Argun, Anzor Agumaa, Prof.Dr.Bacgur Sagaria, Boça Acincal, Dr.Dimitri Gulya, Dr.Elena Maliya, Prof. Dr.Georgi Dzidzariya, Prof.Dr.Lidya Çkadua, Dr.Lili Akaba, Dr.Meri Haşba, Dr.Muşni Lasurya, Dr.Oleg Bgajba, Dr.Rezo Katsiya, Ruslan Gojba, Dr.Sergey Zuhba, Dr.Sima Dbar, Dr.Stanislav Lakoba, Dr.Şota Salakaya, Dr.Temur Açugba, Dr.Vitali Butba, Dr.Viyaçeslav Çirikba, Prof.Dr.Vladislav Ardzinba, Dr.Yuri Argun, Prof.Dr.Yuri Voronov.
Rusçadan Çeviren: Uğur Yağanoğlu
Türkçe Yayın Editörü: Sezai Babakuş
Kapak ve Sayfa Tasarımı: Zeki Yıldırım
Türkçe Basım: İstanbul, 2014
Baskı: Ömür Matbaacılık A.Ş.
Copyright © 2014 CSA Global Publishing
ISBN: 978-975-8828-53-1
“KAFFED Abhazya Çalışma Grubu” ile “Abhazya’nın Dostları”nın katkılarıyla basılmıştır.