Abhazya için Öneriler

Tarihin, yüzyılı aşkın bir aradan sonra Abhazlara ve anayurtları Abhazya’ya sunduğu ‘kimlik/varlık olma’ fırsatı, elimizden kaçmak üzere. Sovyetler Birliği’nin dağılması ile başlayan ve Abhazya-Gürcistan Savaşı ile dünyaya malolan bu şans süreci, gerilemeye ve sönmeye başladı. Abhazya’nın yükselen iç dinamikleri, başta Türkiye olmak üzere Abhaz diasporasındaki uyanış, Çerkes dünyasının açık desteği ve dünyadaki olumlu konjonktür ve sempati, savaş sırasında ve sonrasında Gürcistan’a karşı elde edilen stratejik-siyasi-diplomatik üstünlükler tek tek kaybedilmekte.

Savaşın bitiminden bu yana geçen 7 yıllık sürede Abhazya-Gürcistan sorununda kalıcı bir çözüm bulunamaması, Abhazya’nın statüsü ile ilgili belirsizlikler, Rusya öncülüğünde BDT’nun Abhazya’ya uyguladığı ambargo ve Gürcistan’ın uluslararası düzeyde yürüttüğü Abhazya’yı tecrit politikaları Abhazya’ya ağır faturalar yükledi. Abhazya siyasi önderliğinin, başta öngördüğü tam bağımsızlık hedefini somutlayamaması ve yerine yeni siyasi çözümler üretememesi, zamana karşı oynayan Gürcistan’a uluslararası inisiyatif ve avantaj verdi. Abhazya dünyada yalnızlığa itildi. Kendi içinde de ciddi ekonomik, sosyal ve siyasal açmazlara sürüklendi.

Uzun süreli belirsizlik ortamı ve artan ekonomik sıkıntılar, halkı umutsuzluğa, yılgınlığa ve özgüven kaybına sürükledi. Kısır çıkar gruplaşmaları ve aile didişmeleri ile iktidar-muhalefet çekişmeleri derinleşirken, Abhazya tarihinde hep yapıcı-yaratıcı rekabet unsuru olarak görülen ‘Oçamçiralı-Gudautalı’ nüansı da giderek ve tehlikeli şekilde ‘Rusya Yanlısı-Gürcistan Yanlısı’ kamplaşmasına dönüşmeye başladı. Abhazya Yönetimi ile aydınlar ve halk arasındaki ‘uyum’ büyük ölçüde zedelendi.

Abhazya zor koşullarda varlığını sürdürmeye çalışırken, savaş sırasında aktif hale gelmeye başlayan diaspora potansiyeli yeterince değerlendirilemedi. Abhazya ve Abhaz Kültürü için Anavatan-Diaspora bütünleşmesi sağlanamadı. İstanbul’daki Kafkas-Abhazya Dayanışma Komitesi dışında, savaş sırasında oluşan diaspora organizasyonlarının (Kuzey Kafkasya-Rusya, Suriye-İsrail-Ürdün-Mısır, Almanya-Holanda-Fransa-İngiltere-ABD) tamamı dağıldı. Türkiye, Suriye, Ürdün ve Acaristan’dan başlayan ‘anavatana dönüş’ süreci, perspektifliksizlik ve olumsuzluklar yüzünden kesintiye uğradı.

Tüm olumsuzluklara ve zorluklara rağmen Abhaz halkı, varlığının simgesi olan Abhazya’yı yaşatmak ve yüceltmek, böylece kendini ve kültürünü sürdürmek şansına sahiptir. Bu konuda, Abhazya Yönetimi ve halkı kadar, başta Türkiye olmak üzere dünyadaki Abhaz diasporasına da aynı ağırlıkta görev ve sorumluluk düşmektedir.

Yarın ‘keşke’ dememek için, Abhazya’da ve diasporada herkesin bilgi ve katkısını sağlayacak, her imkanı değerlendirecek ulusal bir program oluşturmamız ve yeni bir atılım yapmamız gerekmektedir. Bu amaç ve sorumluluk bilinci ile, kişisel düşünce ve önerilerimi bilgi ve değerlendirmenize sunuyorum.

1. Abhazya için Uluslararası Konferans

Konferansın Amacı: Abhazya’nın içinde bulunduğu siyasal, hukuksal ve ekonomik kuşatmaya karşı uluslararası düzeyde kamuoyu oluşturmak, Abhazya-Gürcistan sorununa ve Abhazya’nın siyasi-hukuki statüsüne ilişkin uluslararası politik yaklaşımları değerlendirmek ve çözüm önerilerini tartışmak, Abhazya’da kalıcı bir barışın sağlanabilmesi için öncelikleri belirlemek, insan hakları ve kültür değerleri açısından Abhazya’yı ve Abhaz Halkı’nı yeniden dünya gündemine taşımak.

Konferans Tarihi ve Yeri: Nisan-Mayıs 2002, İstanbul (Hilton, Conrad, Swiss Hotel vb.)

Konferans Süresi: 2 Gün

Hedef Katılımcılar:

A.Taraflar: Abhazya’dan (Devlet Başkanı, Parlamento Başkanı, Parlamento Siyasi İlişkiler Komisyonu Başkanı, Başbakan, Dışişleri Bakanı, Rus, Ermeni, Rum ve Gürcü parlamenterler ve grup sözcüleri, Türkiye Temsilcisi, üniversite rektörü ve ilgili dekanları, muhalefet liderleri, sivil toplum ve insan hakları kuruluşlarının sözcüleri, gazeteci ve yazarlar) Gürcistan’dan (Devlet Başkanı, Parlamento Başkanı, Parlamento Siyasi İlişkiler Komisyonu Başkanı, Başbakan, Dışişleri Bakanı, Türkiye Büyükelçisi, mülteci organizasyolarının sözcüleri, üniversite rektörü ve ilgili dekanları, muhalefet liderleri, sivil toplum ve insan hakları kuruluşlarının sözcüleri, gazeteci ve yazarlar)

B.İlgili Taraflar: Rusya Federasyonu’ndan (Dışişleri Bakanı, Dışişleri Bakanlığı Kafkasya Masası Şefi, ilgili parlamenterler, Krasnodar Bölge Valisi, Gürcistan ve Türkiye büyükelçileri, gazeteciler) Türkiye’den (Dışişleri Bakanı, Dışişleri Bakanlığı Kafkasya Masası Şefi, ilgili parlamenterler, Gürcistan Büyükelçisi, Abhaz ve Gürcü lobi temsilcileri, gazeteciler) Kuzey Kafkasya’dan (Adigey, Kabartay-Balkar ve Karaçay-Çerkes cumhuriyetlerinin devlet ve parlamento başkanları) Birleşmiş Milletler’den (BM İlgili Genel Sekreter Yardımcısı, Abhazya-Gürcistan gözlemcileri, BM Barış Gücü gözlemcileri) AB ve AGİT’den (Avrupa Birliği İlgili Komisyon başkan ve sekreterleri, AGİT Siyasi Misyon temsilcileri ve AGİT Minsk Grubu temsilcileri, Abhazya, Gürcistan ve Türkiye Temsilcileri, Avrupa Parlamentosu ilgili üyeleri)

C.Dolaylı Taraflar: ABD ve Avrupa Ülkeleri’den (ABD, Almanya, İngiltere ve Fransa’nın Gürcistan ve Türkiye Büyükelçileri, ilgili komisyon başkanları ve temsilcileri) UNPO’dan (Temsil Edilmeyen Halklar Organizasyonu/UNPO Genel Sekreteri ve ilgili komisyon başkanları)

D.Bağımsız Taraflar: Helsinki Yurttaşlar Meclisi’nden (Dünyada insan hakları izleme gruplarının başında gelen Helsinki Watch’dan temsilciler) UNESCO’dan (Dünyada kültürleri koruma organizasyonlarının başında gelen UNESCO’nun ilgili temsilcileri, koruma programları yetkilileri) International Amnesty’den (Dünyada insan hakları koruma organizasyonlarının başında gelen International Amnesty’nin ilgili temsilcileri ve komisyon başkanları) Bilim ve Araştırma Çevreleri’nden (J. Colorouso, G.Hewitt, P. Henze gibi Kafkasya, Abhazya ve Gürcistan’la ilgilenen uluslararası bilimadamları ve araştırmacılar, ekonomik sosyal ve siyasal enstitü, fon ve benzeri kurum ve kuruluşların temsilcileri)

Konferans Bütçesi: Konferansa 70 yabancı, toplam 150 konuğun katılımı ve yukarıda belirtilen otel fiyatları ortalaması baz alınarak yapılan hesaplamaya göre, organizasyon için tahmini bütçe 30.000 USD’dır. Konuk ve katılımcı sayısı azaltarak ve konferans süresini 1 güne indirerek bütçeyi 10-15 bin USD düzeyine çekmek mümkündür

Bütçe Finansmanı: Konferans bütçesinin karşılanabilmesi için Türkiye Dışişleri Bakanlığı’ndan, Abhazya Hükümeti’nden ve Birleşmiş Milletler’den destek istenebilir.

2. Abhazya’nın Siyasi Statü Seçenekleri

Abhazya İçin Seçenekler: Abhazya’nın coğrafi konumu, nüfus yoğunluğu ve bileşimi, tarihi süreci ve diğer tüm faktörler biraraya getirildiğinde, siyasal statü/model seçenekleri şöyle sıralanabilir;

A.Bağımsız Devlet: Abhazya’nın Sovyetler Birliği Dönemi’ndeki siyasi ve idari statüsü ile Abhazya-Gürcistan Savaşı’nın gelişim ve sonuçları dikkate alınırsa, Abhazya için Bağımsız Devlet statüsü arayışı ve hedefi, uluslararası hukuka ve BM’in ulusların kendi kaderlerini tayin hakkı ilkelerine uygun düşmektedir. Ancak, uluslararası anlaşmalar, BM ve AGİT’in sınırların değişmezliği ilkesi, Batı’nın Gürcistan lehine bakışı, bölgesel konjonktür, Rusya’nın bölge politikaları ve Gürcistan’ın tutumu bu hedefi büyük ölçüde güçleştirmektedir.

B.Konfederal veya Federal Devlet: Abhazya’nın Gürcistan ile birlikte Konfederasyon veya Federasyon oluşturması, bugün en çok konuşulan siyasal statü/model olarak görülmektedir. Ancak, tarafların birbirine güvensizliği, savaşın yarattığı kin ve özellikle Gürcistan’ın Abhazya’yı ilhak etme istek ve hedefinin devam etmesi, bu modeli geçerli olmaktan çıkarmaktadır. Abhazya üzerindeki Gürcistan tehditi tamamen ortadan kaldırılmadığı taktirde, federal/konfederal statünün Abhaz halkı açısından kabul edilir bir çözüm olmayacağı kesindir.

C.Rusya Federasyonu’na Katılım: Abhazya’nın ve Abhaz Halkı’nın gündeminde olan bir diğer seçenek, Rusya Federasyonu’na katılımdır. Abhaz Halkı ve Abhazya siyasi önderliği, Sovyet döneminde ve sonrasında, defalarca bu isteği dile getirmiş, ancak uluslararası dengeler ve Rusya’nın bölgesel politikaları buna imkan vermemiştir. Abhazya ve Abhaz Halkı bu isteğini iki temel nedene dayandırmaktadır. Birincisi, Gürcistan istilasına karşı kendini korumak, ikincisi ise Rusya Federasyonu içindeki kardeş Kuzey Kafkas Halkları ile kader birliğini pekiştirmek. Abhazya’nın Rusya Federasyonu’na katılımı, uluslararası anlaşmalar ve Rusya’nın Kafkasya’ya yönelik poltikaları nedeniyle, bugün ve yakın dönem için olası gözükmemektedir.

D.Neutral State/Tarafsız Devlet: Abhazya’nın kısa/orta vadeli siyasi statü/model seçenekleri içinde en ‘mümkün’ gözükeni Neutral State yani Tarafsız Ülke statüsüdür. Dünyada örneklerine sık rastlanan bu modelin özü, ilgili ülke ve uluslararası kuruluşların garantörlüğü ve gözetiminde bir devlet ve yönetim yapısı oluşturmaktır. Bu modelde ülke, iç yapılanmasında tam bağımsız, uluslararası ilişkilerde ve askeri konularda ise kontrol ve garanti altındadır. Abhazya için bu model, Gürcistan, Rusya, Türkiye, Birleşmiş Milletler ve AGİT’in kontrol ve garantisi altında uygulanabilir.

E.Common State/Birleşik Devlet: Abhazya içi öngörülebilecek bir diğer statü ise Abhazya ile Gürcistan’ın ‘birleşik devlet’ oluşturmasıdır. Yani, ‘Gürcistan ve Abhazya Birleşik Devleti’ kurulmasıdır. AGİT Minsk Grubu tarafından Azerbaycan ile Karabağ için önerilen bu model, federal/konfederal modele göre taraflara daha fazla bağımsızlık ve iniyasitif vermektedir. Uluslararası garantiler sağlandığı taktirde, Abhazya için bu model de geliştirilip uygulanabilir.

Uluslararası İnisiyatif: Abhazya sorununu Rusya ile Gürcistan arasında pazarlık konusu olmaktan çıkarıp yeniden uluslararası platformlara taşımak, Abhazya’nın yeniden inisiyatif kazanmasına bağlıdır. Bu nedenle, Abhazya’da savaş sırasında ve hemen sonrasında gündeme getirilen Neutral State/Tarafsız Ülke Modeli, yeniden ele alınarak seslendirilmeli ve Common State/Birleşik Devlet Modeli üzerinde çalışılmalıdır.

Abhazya için düzenlenecek uluslararası konferansın öne çıkaracağı ana tema Neutral State/Tarafsız Ülke Modeli ile Common State/Birleşik Devlet Modeli olmalıdır. Bunun için Abhazya ve Türkiye’den yetkililerin katılacağı iştişare ve hazırlık toplantıları, biran önce yapılmalıdır. Gerekirse uluslararası hukukçulardan profesyonel destek alınmalıdır.

3. Uluslararası Diplomasi

Strateji Geliştirme Merkezi

Abhazya Yönetimi, savaş sırasında ve sonrasında Abhazya’nın durumunu, taleplerini, öngördüğü siyasi seçeneklerini dünyaya anlatmakta yetersiz kaldı. Abhazya Yönetimi’nin ve siyasi önderliğinin, dışa dönük olmak yerine içe yönelik “yönetim ve siyaset” anlayışına önem vermesi, Gürcistan’ın savlarını çürütmeye dayandırdığı ve Rusya ile sınırlı tuttuğu diplomatik/politik stratejisi, Abhazya’yı uluslararası camiadan soyutladı. Abhazya’nın dünyaya açılmadaki isteksiz, acemi ve ürkek tavrı, uluslararası diplomasi/siyasi meydanı tamamen Gürcistan’a terkeden pasif tutumu, orta ve uzun vadede Abhazya’ya ağır faturalar ödetecek “vahim” bir hatadır. (Bu konuda Filistin, KKTC ve Moğolistan’ın yürüttüğü uluslararası mekik diplomasileri örnek alınmalıdır.)

Abhazya’nın, uluslararası politik konjonktürü ve eğilimleri izleyerek strateji ve taktik geliştirecek “Strateji Merkezi”ne ve Abhazya’nın sesini ve savını dünyaya duyuracak “Diplomasi Grubu”na ihtiyacı vardır. Böyle bir merkeze ve gruba mutlaka diaspora desteği yapılmalı, gerekirse dışarıdan profesyonel kadro takviyesi sağlanmalıdır.

4. Abhaz Ulusal Meclisi/Kongresi

Tamamlayıcı Yönetim Modeli

Genel Tanım ve Gerekçe: Abhaz Halkı, nüfus dağılımı bakımından dünyada Anavatan-Diaspora dengesizliğini en uçta yaşayan halkların başında gelmektedir. Bugün 100 bin dolayında bulunan Abhazya’daki Abhaz nüfusuna karşılık, diasporada 700 binden fazla Abhaz yaşamaktadır. Bu durumda Abhazya’nın ve Abhaz Kültürü’nün yaşatılması sorumluluğunun ve inisiyatifinin sadece Abhazya’da yaşayan Abhazlara yüklenmesi /bırakılması, en azından haksızlıktır. Kaldı ki Abhazya’daki nüfus ve insan potansiyeli, yalnız başına bu yükü karşılayacak imkan ve birikime sahip değildir. Abhazya ve Abhaz Kültürü’nün korunup geliştirilmesi için Abhazya-Diaspora bütünleşmesini sağlayacak yol ve yöntemlerin bulunup uygulanması, hayati önem taşımaktadır.

Hem Abhazya’yı hem Diaspora’yı içini alacak yeni yetki ve sorumluluk halkalarının oluşturulması şarttır. Bunun dünyada bilinen ve uygulanan en etkin yöntemi, ‘Ulusal Meclis/Konsey’ kurulması ve diasporada, Anavatan Yönetimi’ni tamamlayacak organların oluşturulmasıdır.

Ulusal Meclis/Konsey’in Niteliği ve Yapısı: Abhaz Ulusal Meclis/Konseyi, Abhaz Halkı adına tarihi ve siyasi sorumluluğa sahip en üst kurum olmalıdır. Kararları, Abhaz Halkı için ‘yasa’ niteliği taşımalı ve yaptırım gücü bulunmalıdır. Ulusal Meclis/Konsey, Dünya Abhaz Parlamentosu niteliğinde olmalıdır.

Ulusal Meclis/Konsey’in üyeleri, Abhazya ve Diaspora’da uygun aralıklarla (4 yılda bir) yapılacak genel seçimlerle belirlenmelidir. Üye sayısı ve dağılımı, Abhazya ve diasporadaki nüfus yoğunluğu ve ağırlığına göre saptanabilir. Örneğin, Türkiye’den 30, Abhazya’dan 20, Rusya’dan 5, Ortadoğu’dan 5, Avrupa’dan 3, Amerika’dan 2 üyelik kontenjanı belirlenebilir.

Diaspora’da böyle bir Meclis/Konsey için yasal olarak genel seçim yapabilme imkanı olmaması engelleyici/caydırıcı değildir. Zira fiili meşruiyet sağlanabilir ve lokal örgütlermelerden yararlanılabilir. Seçim yapılamayacak bölgelerde üyeler, atama yolu ile belirlenebilir.

Abhaz Ulusal Meclisi/Konseyi, dünyadaki tüm Abhazları kucaklayacak, bilgi ve imkanlarını birleştirecek, olgunlaştıracak ve yönlendirecek bir araç olabilir.

Tamamlayıcı/İzdüşüm Yönetim Modeli: Abhazya-Diaspora bütünleşmesini sağlayacak ikinci yetki ve sorumluluk halkası, Abhazya Yönetimi’ne diasporadan tamamlayacak yönetim modelidir. Abhaz nüfusu ve potansiyeli yoğun ülkelerde hükümet organları/yardımcı organları kurulmalıdır.

Bu model için Türkiye örnek ülke seçilmeli, Abhazya Yönetimi ile organik çalışma birliğine sahip, kendi içinde de lokal hükümet gibi çalışabilecek, devlet başkanı ve başbakan yardımcılığı ile dışişleri, ekonomi, ticaret, kültür, eğitim, enformasyon bakan yardımcılıklarından oluşacak ‘Tamamlayıcı/İzdüşüm Yönetim’ kurulmalıdır.

Dayanışma Komitesi ve Abhazya Temsilciliği

Abhazya-Gürcistan Savaşı ile birlikte kurulan (Ağustos-1992) Kafkas-Abhazya Dayanışma Komitesi, Danışma Kurulu ve Abhazya Temsilciliği, yukarıda belirlenen yetki ve sorumluluk halkası çerçevesinde yeniden yapılandırılmalıdır.

Dayanışma Komitesi tamamen icra kurulu hüviyetine kavuşturulmalı, Abhazya Yönetimi ile entegre ‘Tamamlayıcı/İzdüşüm Yönetim’ organı haline getirilmelidir. Kurul, profesyonel/yarı-profesyonel kişilerden oluşmalıdır.

Danışma Kurulu ise Abhaz Ulusal Meclisi/Konseyi’nin Türkiye Grubu olarak şekillendirilmeli, siyasi yetki ve sorumluluk organı haline gelmelidir. Üyeleri, nüfus yoğunluğuna göre, bölgelerden seçim yapılarak belirlenmelidir. Gerek görürse kendi içinde ihtisas komisyonları kurarak, Abhazya ve Abhaz Halkı adına kısa ve uzun vadeli siyasal, sosyal ve kültürel perspektifler oluşturmalıdır.

Abhazya’nın Türkiye Temsilciliği, Abhazya’nın ve Abhaz Toplumu’nun hak etmeyeceği bir konumdadır. Önümüzde iki çözüm yolu bulunmaktadır;

1. Abhazya Temsilciliği, temsilcilik yetkisi, sıfatı, amacı, görev ve sorumlulukları ve kadrosu bakımından yeniden yapılandırılacak ve bunun için gerekli ekonomik kaynak, tüm temsilciliklerde olduğu gibi merkezden sağlanacaktır. Abhazya Temsilciliği’nin bugün olduğu gibi komite, dernek veya camianın maddi desteği ile yaşatılmaya çalışılması, kabul edilemez.

2. Yukarıda öngörülen Ulusal Meclis/Konsey ve Tamamlayıcı/İzdüşüm Yönetim modelleri hayata geçirilirse, ayrıca bugünküne benzer bir Temsilciliğe gerek yoktur. Abhazya’yı temsil yetkisini ve sorumluluğunu, Dayanışma Komitesi’nin yerini alacak icra kurulundaki en üst yetkili üstlenebilir.

Kaynak: CircassianCenter

Not: Abhazya ekonomisinin geliştirilmesi ve dışa açılması, Abhazya’ya diasporadan nüfus, iş gücü ve sermaye desteği sağlanması, diasporadaki Abhaz nüfusuna Abhazya vatandaşlığı verilmesi ile ilgili görüş, öneri ve ön proje notları bilahare dikkatinize sunulacaktır.(S.B.)